Chłoniak grudkowy należy do grupy chłoniaków nieziarniczych o niskim stopniu złośliwości. Zwykle przez długi czas nie daje żadnych objawów. Co może świadczyć o rozwoju chłoniaka grudkowego? Jak stawia się diagnozę i jak przebiega leczenie? Jakie są rokowania? Chłoniak grudkowy należy do grupy chłoniaków nieziarniczych o niskim stopniu złośliwości. Spis treści Chłoniak grudkowy: częstość występowania Chłoniak grudkowy: patogeneza Chłoniak grudkowy: objawy Chłoniak grudkowy: diagnostyka i rozpoznanie Chłoniak grudkowy: stopień zaawansowania Międzynarodowy indeks prognostyczny chłoniaka grudkowego Chłoniak grudkowy: różnicowanie Chłoniak grudkowy: leczenie i jego skutki uboczne Chłoniak grudkowy: wznowa Chłoniak grudkowy: rokowania Chłoniak grudkowy (ang. follicular lymphoma, FL) jest dobrze zróżnicowanym nowotworem należącym do grupy chłoniaków nieziarniczych, inaczej nazywanych niehodgkinowskimi (ang. Non-Hodgkin Lymphoma). Czynniki ryzyka zachorowania na chłoniaka grudkowego nie zostały do tej pory poznane. Wywodzi się z limfocytów B, które są częścią składową układu chłonnego, tworzą ośrodki rozmnażania grudek chłonnych. Liczne, niekontrolowane podziały komórek nowotworowych w węzłach chłonnych prowadzą do powstawania guzów, których stwierdzenie przez pacjenta jest często pierwszym objawem choroby i przyczyną udania się do lekarza pierwszego kontaktu. Tkanka chłonna znajduje się w całym organizmie, dlatego nie ma typowego miejsca występowania chłoniaka grudkowego, najczęściej jednak obserwuje się jego rozwój w węzłach chłonnych szyi, pach oraz pachwin. Chłoniak grudkowy jest nowotworem o niskim stopniu złośliwości, cechuje się zazwyczaj powolnym wzrostem i dobrym rokowaniem, w literaturze opisywane są samoistne remisje choroby. Cechą charakterystyczną tego nowotworu jest długotrwały, bezobjawowy przebieg. Z tego powodu w większości przypadków choroba jest uogólniona w chwili rozpoznania, a zajęcie szpiku kostnego występuje u około 60% pacjentów. Chłoniak grudkowy: częstość występowania Chłoniak grudkowy jest nowotworem, który stanowi około 20% wszystkich chłoniaków oraz około 70% chłoniaków łagodnych, o małej dynamice rozwoju, postępujących powolnie (tzw. chłoniaki indolentne). Pod względem częstości występowania, w Europie jest drugim najczęściej opisywanym chłoniakiem, zaraz po chłoniaku rozlanym z dużych komórek B (DLBCL, Diffuse Large B-cell Lymphoma). Nieznacznie częściej rozpoznawany jest u kobiet niż u mężczyzn. Prawie zawsze występuje w dorosłych, najczęściej obserwowany jest u osób w średnim i starszym wieku, średnia wieku to 55-60 rok życia. Chłoniak grudkowy: patogeneza Chłoniak grudkowy jest nowotworem wywodzącym się ze zmienionych limfocytów B, które znajdują się w ośrodkach rozmnażania grudek chłonnych. U większości chorych za rozwój choroby odpowiedzialna jest zmiana cytogenetyczna, a dokładniej translokacja t(14,18), w wyniku której część chromosomu 18 przeniesiona została na chromosom 14. W efekcie dochodzi do powstawania w nadmiernej ilości białka antyapoptotycznego BCL2, czego skutkiem jest zahamowanie zaprogramowanej, fizjologicznej śmierci komórek i ich patologiczny, niekontrolowany rozrost. Należy zaznaczyć, że translokacja t(14,18) może występować u niektórych osób fizjologicznie i samo jej wykrycie nie stanowi podstawy do rozpoznania chłoniaka grudkowego, ani włączenia specjalistycznego leczenia. Chłoniak grudkowy: objawy Do objawów często występujących w przebiegu chłoniaka należą: limfadenopatia Powiększenie węzłów chłonnych szyi, pach jest najczęstszym objawem choroby nowotworowej układu chłonnego; powiększone węzły mają średnicę powyżej 2 cm i wyczuwane są przez pacjenta jako bezbolesne podskórne guzki lub pakiety guzków, nad którymi skóra nie jest zaczerwieniona, ani zmieniona zapalnie, nie ma przetok. Węzły chłonne są przesuwalne względem skóry. Sytuacja zmienia się, gdy powiększone są węzły chłonne położone głębiej, których nie ma możliwości zbadania przez powłoki skórne. Mogą one powodować ucisk innych narządów i powodować kaszel, uczucie duszności, ból brzucha, ból pleców czy ból w klatce piersiowej, a nawet trudności w oddychaniu. Zajęte przez proces nowotworowy mogą być także inne narządy układu limfatycznego, jak śledziona, migdałki, zdecydowanie rzadziej narządy pozalimfatyczne jak przewód pokarmowy czy skóra. zlewne nocne poty gorączka bez uchwytnej przyczyny powyżej 38oC, trwająca co najmniej 2 tygodnie niezamierzona utrata masy ciała powyżej 10% w przeciągu nie więcej niż 6 miesięcy zmęczenie brak apetytu niedokrwistość infekcje, częste przeziębienia i zakażenia, które trudno poddają się leczeniu i nawracają krwawienia, wybroczyny, zmiany na skórze spowodowane są zmniejszoną ilością płytek krwi; często pojawiają się krwawienia z dziąseł i krwawienie z nosa oraz zwiększona predyspozycja do tworzenia się zasinień splenomegalia, czyli powiększenie śledziony Chłoniak grudkowy: diagnostyka i rozpoznanie Na podejrzenie chłoniaka grudkowego lekarza mogą nakierować objawy przedmiotowe zgłaszane przez pacjenta. Do rozpoznania choroby niezbędne jest wykonanie specjalistycznych badań obrazowych i laboratoryjnych, jednak ostateczną diagnozę postawić można jedynie na podstawie badania histopatologicznego i immunohistochemicznego węzła chłonnego. Cały węzeł chłonny pobierany jest do badania w warunkach szpitalnych, w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym, a następnie transportowany do laboratorium i oceniany przez lekarza specjalistę patomorfologa pod mikroskopem. Należy pamiętać, że nie należy ustalać rozpoznania na podstawie obrazu z BAC (biopsja aspiracyjna cienkoigłowa) węzła chłonnego, ponieważ nie umożliwia ona oceny struktury tkankowej nowotworu. Jest to dopuszczalne jedynie wyjątkowych sytuacjach, w których zmiany chorobowe znajdują się w nietypowej lokalizacji i pobranie ich w całości do badania nie jest możliwe. Dodatkowo należy wtedy wykonać badania cytogenetyczne, badania immunofenotypowe, a także badanie fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH, fluorescent in situ hybridization) aby ocenić, czy występuje typowa translokacja t(14,18). Na podstawie rodzaju i ilości komórek, z których zbudowany jest węzeł chłonny, lekarz rozpoznaje chłoniaka grudkowego i klasyfikuje według stopnia zaawansowania histopatologicznego: 1, 2, 3A lub 3B. U każdego pacjenta, u którego rozpoznano chorobę należy wykonać między innymi: mielogram i trepanobiopsję szpiku, aby potwierdzić lub wykluczyć rozsiew nowotworu do szpiku kostnego morfologię krwi obwodowej z rozmazem badania biochemiczne wydolności wątroby i nerek badania aktywności dehydrogenazy mleczanowej (LDH, lactate dehydrogenase) stężenia beta2-mikroglobuliny, proteinogram oraz wiele innych badań laboratoryjnych i obrazowych. Dopiero po dokonaniu pełnej diagnostyki i określeniu stanu zdrowia pacjenta możliwe jest włączenie specjalistycznego leczenia. Chłoniak grudkowy: stopień zaawansowania Po badaniu histopatologicznym węzła chłonnego i zdiagnozowaniu chłoniaka grudkowego, lekarz musi określić stopień zaawansowania choroby nowotworowej (ang. staging). Jest to niezbędne do ustalenia dalszego planu leczenia pacjenta. Systemem który umożliwia lekarzowi ocenę stopnia rozprzestrzenienia się chłoniaka grudkowego jest międzynarodowa klasyfikacja wg. Ann Arbor. Oceniamy w niej ilość zajętych grup węzłów chłonnych oraz innych narządów układu chłonnego, ich stosunek względem przepony, zajęcie szpiku kostnego, a także zajęcie odległych narządów. Dodatkowym parametrem branym pod uwagę podczas ustalania stopnia zaawansowania choroby jest występowanie objawów ogólnych choroby, takich jak nocne zlewne poty, gorączka powyżej 38oC bez uchwytnej przyczyny trwająca powyżej 2 tygodni, a także utrata masy ciała o 10% w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy. Gdy lekarz stwierdza obecność powyższych objawów, do cyfr rzymskich określających zaawansowanie choroby od I do IV dodaje literę "B", jeżeli objawy ogólne nie występują, dodaje literę "A". Literą "E" w klasyfikacji Ann Arbour oznacza się chłoniaka grudkowego, który ma lokalizację pozawęzłową, czyli zajmuje narząd lub tkanki inne niż węzły chłonne (ang. extranodal). Literę "S" dodaje się, gdy proces nowotworowy obejmuje śledzionę. Stadium zaawansowania choroby Charakterystyka I Zajęcie tylko jednej grupy węzłów chłonnych lub ograniczone zajęcie pojedynczego narządu lub miejsca pozalimfatycznego (I E) II Zajęcie dwóch lub więcej grup węzłów chłonnych tylko po jednej stronie przepony lub zlokalizowane zajęcie miejsca pozalimfatycznego z objęciem jednej lub więcej okolic węzłów chłonnych (II E) III Zajęcie węzłów chłonnych po obu stronach przepony, może towarzyszyć zajęcie miejsca pozalimfatycznego (III E) IV Rozlane lub rozsiane zajęcie jednego lub więcej narządów pozalimfatycznych A Objawy ogólne nie występują B Objawy ogólne występują S Zajęcie procesem nowotworowym śledziony Międzynarodowy indeks prognostyczny chłoniaka grudkowego Do oceny rokowania u chorych na chłoniaka grudkowego służy międzynarodowy wskaźnik prognostyczny chłoniaka grudkowego (ang. Follicular Lymphoma-specific International Prognostic Index, FLIPI). Na podstawie poniższych 5 parametrów możliwe jest określenie ryzyka progresji choroby po skończonym leczeniu oraz dostosowanie ilości wizyt kontrolnych u lekarza prowadzącego 1 → prognoza przeżycia całkowitego zajęcie więcej niż 4 lokalizacji węzłowych wiek pacjenta powyżej 60 lat podwyższona aktywność dehydrogenazy mleczanowej (LDH) choroba w stadium III lub IV zaawansowania klinicznego według Ann Arbor stężenie hemoglobiny poniżej 12 g/dl RYZYKO Liczba czynników Chorzy 5-letnie przeżycie całkowite 10-letnie przeżycie całkowite Niskie 0-1 36% 91% 71% Pośrednie 2 37% 78% 51% Wysokie >=3 27% 53% 36% FLIPI 2 → prognoza przeżycia wolnego od progresji węzły chłonne powyżej 6 cm wielkości zajęcie szpiku kostnego wiek pacjenta powyżej 60 lat beta2-mikroglobulina powyżej górnej granicy normy stężenie hemoglobiny poniżej 12 g/dl RYZYKO Liczba czynników Chorzy 5-letnie przeżycie całkowite 10-letnie przeżycie całkowite Niskie 0-1 20% 91% 80% Pośrednie 2 53% 69% 51% Wysokie >=3 27% 51% 19% Chłoniak grudkowy: różnicowanie Chłoniaka grudkowego należy różnicować z innymi chorobami nowotworowymi układu limfatycznego, zwłaszcza z pozostałymi chłoniakami nieziarniczymi z małych limfocytów B. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na: przewlekłą białaczkę limfocytową (CLL, chronic lymphocytic leukemia) chłoniaka z komórek płaszcza (MCL, mantle cell lymphoma) śledzionowego chłoniaka strefy brzeżnej (SMZL, plenic B-cell marginal zone lymphoma) chłoniaka limfoplazmocytowego (LPL, lymphoplasmacytic lymphoma) Przed postawieniem ostatecznej diagnozy należy wykluczyć powyższe choroby rozrostowe, ponieważ charakteryzują się występowaniem podobnych objawów klinicznych. Bez badania histopatologicznego tkanki zmienionej chorobowo i badania immunohistochemicznego nie należy rozpoznawać chłoniaka grudkowego. Chłoniak grudkowy: leczenie i jego skutki uboczne Leczenie chłoniaka grudkowego powinno być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta, w zależności od klasyfikacji histopatologicznej chłoniaka, stopnia zaawansowania klinicznego choroby, wieku chorego, jego stanu zdrowia oraz występowania chorób towarzyszących. Odbywa się ono najczęściej w wyspecjalizowanych ośrodkach, gdzie lekarze specjaliści dobierają chorym odpowiednie schematy leczenia. Do głównych celów terapii należą: zahamowanie wzrostu nowych komórek nowotworowych zniszczenie komórek nowotworowych leczenie objawów choroby poprawa jakości życia pacjenta Metody leczenia chłoniaka grudkowego OBSERWACJA Pacjent u którego zdiagnozowano nowotwór o niewielkiej masie, ale u którego nie występują jeszcze objawy chorobowe, jak ból, gorączka, utraty masy ciała czy nocne zlewne poty, często poddawany jest uważnej obserwacji, bez stosowania jakiegokolwiek leczenia. Chorzy są pod stałą opieką lekarzy, a specjalistyczna terapia włączana jest dopiero po pojawieniu się pierwszych objawów choroby lub ich postępowaniu. Cały proces jedynie monitorowania pacjenta może trwać nawet 10 lat. Zaobserwowano przypadki (5-25% chorych) samoistnej regresji chłoniaka grudkowego o niskim stopniu zaawansowania i niewielkiej masie nowotworu. Do działań niepożądanych tej metody leczenia należy narastający stres pacjenta związany z brakiem podawania leków i postawą wyczekującą. Bardzo ważna jest rozmowa lekarza z pacjentem, podczas której chory ma czas i okazję zadać wszelkie nurtujące go pytania odnośnie choroby i terapii. RADIOTERAPIA Radioterapia to metoda leczenia polegająca na hamowaniu wzrostu i zniszczeniu komórek nowotworowych przy wykorzystaniu promieniowania. W terapii chłoniaka grudkowego najczęściej stosowana jest radykalna teleradioterapia obszarów pierwotnie zajętych. Jest to technika, w której wiązka promieniowania generowana jest przez specjalne urządzenie umieszczone w pewnej odległości od tkanek i kierowana na obszar ciała, w którym znajduje się nowotwór. Nowoczesne urządzenia umożliwiają precyzyjne skierowanie wiązki promieni na miejsce zmienione chorobowo, co pozwala na ochronę zdrowych tkanek sąsiadujących. Do działań niepożądanych tej terapii należą objawy związane z napromienianiem narządów objętych procesem rozrostowym lub z nimi sąsiadujących, których nie ma możliwości przed promieniowaniem ochronić. Skóra może stać się sucha, wiotka i bardziej napigmentowana, a na jej powierzchni często pojawiają się teleangiektazje, czyli pajączki naczyniowe. Do bardzo rzadkich powikłań leczenia należy wystąpienie wtórnego nowotworu w tkankach, które uległy napromieniowaniu. Należy o tym pamiętać decydując się na tę metodę leczenia. CHEMIOTERAPIA Chemioterapia to metoda lecznicza polegająca na podawaniu chorym specjalistycznych leków, tzw. cytostatyków, mających za zadanie zniszczenie, zahamowanie wzrostu oraz blokowanie podziałów komórek nowotworowych. Leki podawane są drogą dożylną, doustną lub dokanałową, w przypadku gdy doszło do rozsiewu nowotworu do ośrodkowego układu nerwowego i wymagane jest podanie chemioterapii do płynu mózgowo-rdzeniowego. Lekarz specjalista decyduje o drodze podania, rodzaju i schematu chemioterapii, jakiej poddany będzie pacjent. Terapią wielolekową nazywa się schemat leczenia, w którym wykorzystywane jest kilka chemioterapeutyków jednocześnie. Do działań niepożądanych chemioterapii należą między innymi niedokrwistość, złe samopoczucie, bóle głowy, nudności i wymioty, gorączka, objawy grypopodobne, owrzodzenia jamy ustnej i gardła, przejściowe osłabienie lub utrata włosów, zmiany skórne, biegunki, zaparcia, zaburzenia cyklu miesiączkowego, a także problemy z oddawaniem moczu, a nawet zmiana jego koloru. Wystąpienie działań niepożądanych oraz ich intensywność zależy indywidualnie od organizmu każdego pacjenta, zastosowanej terapii i schematu leczenia, skojarzenia leków. Skutki uboczne częściej pojawiają się podczas terapii wielolekowej niż monoterapii. GŁÓWNE SCHEMATY LECZENIA CHŁONIAKA GRUDKOWEGO Schematy leczenia z wykorzystaniem kilku chemioterapeutyków ustalane są w zależności od zaawansowania klinicznego nowotworu według klasyfikacji Ann Arbor i wskaźnika rokowniczego FLIPI. Terapia składa się najczęściej z 2-4 lub 6-8 cykli chemioterapii podawanych co 3-4 tygodni. CVP (cyklofosfamid, winkrystyna, prednizon) R-CVP (rytuksymab, cyklofosfamid, winkrystyna, prednizon) CHVP (cyklofosfamid, doksorubicyna, winkrystyna, prednizon) R-CVP (rytuksymab, cyklofosfamid, doksorubicyna, winkrystyna, prednizon) IMMUNOTERAPIA Radioimmunoterapia, czyli leczenie za pomocą przeciwciała monoklonalnego, do którego dołączona jest substancja promieniotwórcza. Jest to specjalistyczny lek, który po rozpoznaniu antygenów znajdujących się na komórkach nowotworowych, uwalnia substancję promieniotwórczą i w ten sposób niszczy komórki zmienione nowotworowo. Przeciwciałami stosowanymi w terapii chłoniaka grudkowego są rytuksymab, a także przeciwciała znakowane promieniotwórczym radioizotopem jak 90Y- ibrytumomab tiuksetanu i jodek sodu 131 tositumomab. LECZENIE OPERACYJNE Nowotwory układu limfatycznego rzadko obejmują jedną okolicę ciała, więc leczenie operacyjne zdarza się w wyjątkowych sytuacjach, nie jest to typowa metoda leczenia chłoniaków, a guzów litych. PRZESZCZEPIENIE KOMÓREK MACIERZYSTYCH Przeszczepienie komórek macierzystych jest metodą leczenia obarczoną występowaniem wielu działań niepożądanych i z tego powodu nie jest stosowana rutynowo. Polega na pobraniu własnych komórek macierzystych pacjenta (autoprzeszczep, przeszczep autogeniczny) lub od specjalnie dobranego dawcy (alloprzeszczep, przeszczep allogeniczny) i wszczepieniu ich z powrotem po zakończeniu wysokodawkowej chemioterapii, która ma za zadanie zniszczyć komórki nowotworowe. Komórki macierzyste wprowadza się do organizmu pacjenta poprzez wlew dożylny. OBSERWACJA PO LECZENIU Chory, który przebył leczenie chłoniaka grudkowego powinien pozostawać z prowadzącym lekarzem hematologiem w stałym kontakcie i zgłaszać się na wyznaczane wizyty kontrolne. Badanie podmiotowe i przedmiotowe pacjenta oraz badania laboratoryjne, powinny być wykonywane przez pierwsze 5 lat po ukończeniu terapii co 3-6 miesięcy, a następnie co 1 rok, lub częściej kiedy lekarz prowadzący pacjenta uzna to za konieczne. Badania obrazowe, jak tomografia komputerowa, nie powinny być wykonywane przy każdej wizycie lekarskiej ze względu na duże dawki szkodliwego promieniowania rentgenowskiego. Wystarczy, gdy będą zlecane co 6 miesięcy przez pierwsze 2 lata, a następnie raz do roku. Częste kontrole lekarskie i dokładna diagnostyka chorych umożliwiają w szybkim czasie wykrycie nawrotu choroby i ponowne włączenie leczenia. Chłoniak grudkowy: wznowa Choroba nawrotowa oznacza ponowne pojawienie się komórek nowotworowych w organizmie pacjenta. Aby określić, czy chłoniak grudkowy przekształcił się w formę agresywną, należy ponownie pobrać węzeł chłonny do badania histopatologicznego. Schemat leczenia pacjenta z nawrotem choroby nowotworowej zależy w dużej mierze od jego stanu zdrowia oraz skuteczności stosowanych wcześniej metod leczenia. W terapii choroby nawrotowej stosuje się najczęściej immunochemioterapię, rytuksymab w monoterapii oraz chemioterapię wysokodawkową wraz z przeszczepianiem własnych komórek macierzystych pacjenta. Należy pamiętać o wykonywaniu badań obrazowych w trakcie leczenia oraz oceny odpowiedzi na leczenie przy pomocy tomografii komputerowej (TK) rezonansu magnetycznego (MRI) lub pozytonowej tomografii emisyjnej (PET, positron emission tomography). Badanie PET to specjalistyczna technika obrazowania wykorzystująca promieniowanie wytwarzane w tkankach pacjenta zmienionych chorobowo, po wcześniejszym podaniu mu dożylnie radiofarmaceutyku. Najczęściej jest to 18F fluorodeoksyglukoza (FDG), która zawiera promieniotwórczy izotop fluoru. W związku z tym, że metabolizm znakowanej glukozy w tkankach nowotworowych jest identyczny jak zwykłej glukozy i dużo intensywniejszy niż w zdrowych tkankach, można z dużą dokładnością zlokalizować obszary w organizmie chorego, w których toczy się proces nowotworowy. Chłoniak grudkowy: rokowania Chłoniak grudkowy jest nowotworem układu chłonnego postępującym powoli, o małej złośliwości i zazwyczaj dobrym rokowaniu. Jego cechą charakterystyczną jest wieloletni przebieg, chory może przeżyć około 10 lat bez leczenia, gdy chłoniak nie powoduje żadnych objawów i zostanie zdiagnozowany we wczesnym stadium zaawansowania klinicznego. U 15% chorych do progresji choroby dochodzi bardzo szybko, od rozpoznania nowotworu do zgonu mijają jedynie około 2 lata. Do oceny rokowania u chorych na chłoniaka grudkowego służy międzynarodowy wskaźnik prognostyczny chłoniaka grudkowego FLIPI1 oraz FLIPI2, które zostały omówione dokładniej powyżej.
Chłoniaki po białaczkach i guzach ośrodkowego układu nerwowego (OUN) są trzecią co do częstości występowania chorobą nowotworową, stanowiąc ponad 12 proc. wszystkich nowotworów w populacji dziecięcej. Wśród chłoniaków wyróżnia się postać ziarniczą (chłoniak Hodgkina) oraz nieziarniczą (non-Hodgkin lymphoma, NHL).
Co to jest chłoniak? Najprostsza odpowiedź mogłaby brzmieć następująco: Chłoniak to nowotwór rozwijający się z komórek układu limfatycznego. Układ limfatyczny jest niezbędny dla prawidłowej obrony naszego organizmu przed infekcjami oraz przed rozwojem niektórych poważnych chorób. Komórki, które tworzą układ limfatyczny to limfocyty powstające podobnie jak inne komórki krwi w szpiku kostnym. Część limfocytów krąży we krwi, stanowiąc jeden z rodzajów krwinek białych. Limfocyty tworzą także ważne narządy tego układu: grasicę, śledzionę, migdałki i bardzo liczne węzły chłonne. Istnieją dwa rodzaje chłoniaków: nieziarnicze chłoniaki złośliwe (Non-Hodgkin Lymphoma – NHL) oraz chłoniak Hodgkina (choroba Hodgkina, Hodgkin Disease- HD, dawna nazwa ziarnica złośliwa lub lymphogranulomatosis maligna – LGM). Tworzą one łącznie trzecią co do częstości występowania grupę nowotworów wieku dziecięcego – do 18 roku życia. Prawdopodobieństwo zachorowania na chłoniak nieziarniczy (NHL) rośnie wraz z wiekiem i obserwuje się stały wzrost liczby zachorowań u dorosłych (wzrost o 3-4% w skali roku). DEFINICJA NHL: Nieziarnicze chłoniaki złośliwe to nowotwory pojawiające się jako skutek klonalnego rozrostu komórek limfoidalnych czyli limfocytów B, limfocytów T lub komórek naturalnej cytotoksyczności – NK, w różnych stadiach ich różnicowania się. Na nieziarnicze chłoniaki złośliwe częściej chorują chłopcy (3:1). Choroba ta jest niezwykle rzadko rozpoznawana u niemowląt, około 70% zachorowań dotyczy dzieci między 5 a 15 rokiem życia. Dzieci z wrodzonymi jak i nabytymi niedoborami immunologicznymi takimi jak: zespół ataxia-teleangiektazja, zespół Wiskotta-Aldricha, pospolity zmienny niedobór odporności, niedobory immunologiczne związane z chromosomemX, zespół Blackfana-Diamonda, stany po transplantacjach szpiku i narządów i inne stany chorobowe gdy chory podlega leczeniu immunosupresyjnemu, zakażenia wirusowe (EBV, HTLV-1, HIV-8, HIV) są wielokrotnie bardziej narażone na zachorowanie na chłoniaki złośliwe i dlatego istotne jest traktowanie ich jako grupy ryzyka. W jaki sposób ustalana jest diagnoza chłoniaka? Do ustalenia rozpoznania choroby konieczne jest pobranie fragmentu chorego narządu np. węzła chłonnego szyjnego, migdałka podniebiennego lub wycinka z guza rosnącego w klatce piersiowej czy w brzuchu. Wycinek taki jest następnie badany przez lekarza histopatologa, którego rola polega na określeniu z jakim typem chłoniaka mamy do czynienia. Prawidłowa diagnoza histopatologiczna ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego leczenia pacjenta, gdyż dla każdego z typów NHL opracowano inne zestawy leków cytostatycznych (tzw. schematy leczenia). Przy podejrzeniu rozrostu chłoniakowego nie ma praktycznego zastosowania biopsja igłowa węzła, a jedynie operacyjne pobranie całego węzła lub wycinka z guza węzłowego. Badania z użyciem przeciwciał monoklonalnych pozwalają różnicować NHL z odczynami zapalnymi bądź nowotworami wywodzącymi się z innych tkanek, ale przede wszystkim umożliwiają określenie przynależności liniowej danego klonu komórek chłoniaka (linia limfocytów B, T, NK). Coraz większą wartość rokowniczą mają także badania genetyczne i molekularne wykrywające specyficzne dla danego podtypu NHL zaburzenia genetyczne. Ważne jest także pobranie szpiku kostnego i płynu mózgowo-rdzeniowego oraz wykonanie szeregu innych badań we krwi oraz badań obrazowych takich jak ultrasonograficzne badanie jamy brzusznej, tomografia komputerowa klatki piersiowej i/lub jamy brzusznej. Badania te mają na celu ustalenie, czy choroba ma tylko jedno ognisko, czy też i jak bardzo choroba jest rozprzestrzeniona? Z uwagi na agresywny przebieg choroby wszelkie badania diagnostyczne należy przeprowadzać bardzo szybko, tak aby nie opóźniać włączenia leczenia. Jak klasyfikowane są chłoniaki nieziarnicze w oparciu o badania histopatologiczne? Pod względem histopatologicznym NHL u dzieci przynależą głównie do trzech grup: Chłoniaki z komórek prekursorowych, limfoblastyczne T-komórkowe lub nie-B, nie-T (pro lub pre-B-komórkowe)- stanowią około 30-35% Chłoniaki z komórek dojrzałych (obwodowych) B: typu Burkitta lub rzadziej nie-Burkitta- stanowią około 45-50% Chłoniaki anaplastyczne olbrzymiokomórkowe, dotyczy najczęściej proliferacji z linii T lub null-cell (anaplastic large cell lymphoma- ALCL) – stanowią około 15% Inne rzadziej występujące to np.: rozlany chłoniak z dużych komórek B (diffuse large B-cell lymphoma – DLBCL) lub pierwotny śródpiersiowy chłoniak z dużych komórek B (primary mediastinal large B-cell lymphoma – PM-LBCL). Jakie objawy mogą wskazywać na rozwijający się w naszym organizmie chłoniak nieziarniczy? Nieziarnicze chłoniaki złośliwe to nowotwory o bardzo zróżnicowanych i często niespecyficznych objawach wstępnych. Tym niemniej należy dokładać wszelkich starań, aby diagnozę stawiać jak najszybciej, pamiętając, że każde dziecko czy młody człowiek z tą chorobą ma olbrzymie szanse na całkowite wyleczenie. Szanse te są tym większe, im wcześniej włączone jest specyficzne leczenie, zanim dojdzie do szerokiego rozprzestrzenienia się choroby w organizmie. Chłoniak nieziarniczy (NHL) może wzrastać w każdym miejscu w organizmie dziecka, gdzie zwykle lokalizuje się tkanka limfatyczna, zgrupowana w postaci węzłów chłonnych, migdałków w nosogardle, w grasicy czy w kępkach Peyera w przewodzie pokarmowym. Poza węzłami chłoniaki zajmować mogą inne narządy takie jak np.: wątroba, śledziona, szpik kostny, skóra i tkanka podskórna, tkanka płucna. Początkowo nowotwór zajmuje jedno miejsce (np. jeden węzeł chłonny w klatce piersiowej, jamie brzusznej czy na szyi), ale potrafi on bardzo szybko się rozprzestrzenić dając wiele zajętych chorobowo miejsc. Dzieje się tak dlatego, że nieprawidłowe, zmienione nowotworowo limfocyty krążą w obrębie całego organizmu i praktycznie nie ma dla nich miejsc niedostępnych. Chłoniaki nieziarnicze, na które chorują dzieci, młodzież czy młode osoby dorosłe cechuje zwykle agresywny i dość szybki rozrost, a więc wywiad chorobowy jest zazwyczaj krótki i najczęściej nie przekracza 2-3 tygodni. Chorobę sygnalizują objawy zależne od pierwotnej lokalizacji nowotworu jak np. niebolesne powiększenie regionalne węzłów chłonnych obwodowych; duszność czy kaszel w lokalizacji w obrębie klatki piersiowej (najczęściej w śródpiersiu), a niespecyficzne bóle brzucha, zaparcia stolca lub krwawienia z przewodu pokarmowego w lokalizacji brzusznej. Część chorych manifestuje także objawy ogólne (tzw. B-symptoms): Gorączka trwająca zwykle > 7 dni Osłabienie Utrata wagi Nocne poty Z dużym uproszczeniem, przydatnym jednakże w praktyce, można podzielić postaci kliniczne NHL u dzieci na: POSTAĆ BRZUSZNA – dotyczy około 38% chorych POSTAĆ ŚRÓDPIERSIOWA – dotyczy około 30% chorych POSTAĆ WĘZŁOWA – dotyczy około 11% chorych ZAJĘCIE UTKANIA LIMFATYCZNEGO PIERŚCIENIA GARDŁOWEGO WALDEYERA – dotyczy około 10% chorych POSTACI ROZSIANE z zajęciem licznych grup węzłów chłonnych, płynem w otrzewnej i/lub opłucnej, zajęciem wątroby, śledziony, tkanki płucnej, skóry, szpiku czy ośrodkowego układu nerwowego (OUN). BADANIA DIAGNOSTYCZNE: Podstawowym badaniem jest ocena histopatologiczna pobranego węzła chłonnego lub wycinków tkankowych. Ponadto konieczne jest u każdego chorego wykonanie szeregu badań umożliwiających określenie stopnia zaawansowania choroby. Takiej oceny dokonuje się w oparciu o: Szczegółowy wywiad uwzględniający występowanie wszelkich objawów ogólnych Badanie fizykalne pozwalające znaleźć węzłowe i pozawęzłowe okolice zajęte wstępnie przez chłoniaka i ocenić stan ogólny chorego wg. skali Karnofsky’ego Badania obrazowe pozwalające na szczegółowe (wielkość) określenie okolic zajętych, zarówno uchwytnych w badaniu fizykalnym jak i podejrzewanych w oparciu o wywiad (badania radiologiczne klp w dwu płaszczyznach AP i boczne kości; USG: jamy brzusznej, węzłów chłonnych, opłucnej-w razie wysięków, jąder; tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy, scyntygrafia Badanie szpiku kostnego- biopsja aspiracyjna i trepanobiopsja Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego Badanie cytomorfologiczne i immunologiczne wysieku opłucnowego lub/i otrzewnowego (uwaga! niekiedy umożliwia postawienie diagnozy histopatologicznej i pozwala uniknąć operacji brzusznych czy na klatce piersiowej!) OCENA STOPNIA ZAAWANSOWANIA KLINICZNEGO CHOROBY: Ocena stadium zaawansowania choroby ma podstawowe znaczenie dla podjęcia optymalnego schematu leczenia oraz dla celów prognostycznych. Tabela 1. Stopień zaawansowania klinicznego chłoniaków złośliwych wg. klasyfikacji Stadium I -pojedyncza węzłowa lub pozawęzłowa zmiana bez lokalnej progresji. NIE!: lokalizacja śródpiersiowa, brzuszna lub nadtwardówkowa Stadium II – mnogie zmiany węzłowe lub/i pozawęzłowe po tej samej stronie przepony z lub bez lokalnej progresji. NIE!: lokalizacja śródpiersiowa, nadtwardówkowa lub rozlana nieresekcyjna zmiana brzuszna Stadium III – zmiany po obu stronach przepony-wszystkie zmiany w klatce piersiowej (śródpiersie, grasica, opłucna)- rozlana, nieresekcyjna zmiana brzuszna- zajecie przestrzeni nadtwardówkowej- wieloogniskowe zajęcie kości Stadium IV Wszystkie guzy węzłowe i pozawęzłowe, przebiegające z równoczesnym zajęciem szpiku kostnego lub/i OUN (NHL rozpoznaje się wówczas, gdy liczba blastów chłoniakowych w szpiku nie przekracza 25% oraz brak ich we krwi obwodowej) Gdy choroba jest w stadium I możemy powiedzieć, że jest to jej wczesne stadium, gdy zaś w stadium II, że jest lokalnie zawansowana. Natomiast gdy ogniska choroby obecne są po obydwu stronach przepony jest to już wyższy stopień zaawansowania choroby. W stadium IV nowotwór jest szeroko rozprzestrzeniony. LECZENIE: W leczeniu NHL u dzieci stosowane są obecnie wielolekowe programy chemioterapii, dostosowane do typu histopatologicznego chłoniaka, do jego stadium zaawansowania i innych określonych czynników ryzyka. Jest to leczenie bardzo intensywne, obarczone licznymi potencjalnymi powikłaniami, które musi być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach klinicznych z odpowiednim zapleczem diagnostycznym i terapeutycznym. W ten sposób udaje się uzyskać znaczny odsetek wieloletnich remisji i całkowitych wyleczeń, sięgający 80% (w niższych stadiach zaawansowania nawet 95% – 100%). Na podstawie wieloletnich obserwacji ustalono, że już 2-letnie wolne od wznowy przeżycie z dużym prawdopodobieństwem świadczy o wyleczeniu dziecka. Nawroty choroby zdarzają się głównie w pierwszym roku leczenia, rzadziej w drugim roku, a wyjątkowo rzadko w późniejszych latach.
Mt0FCy. 264 329 141 356 487 237 106 296 496
chłoniak u dzieci forum